معرفی و نقد کتاب آونگ فوکو نوشته امبرتو اکو

آونگ فوكو [IL Pendolo di Foucault] رمانی از اومبرتو اکو (۱۹۳۲)، نشانه شناس و رمان نویس ایتالیایی است که در ۱۹۸۸ منتشر شد.

آونگ فوکو کتابی است که با خواندنش به تمام کتابخانه های دنیا سر زده اید و دانش اندوخته اید. امبرتو اکو برای نوشتن آونگ فوکو هشت سال وقت صرف کرده و بیش از هزار و پانصد کتاب را خوانده است که شامل داروسازی، اهرام شناسی، علم الاسرار، مکتب حروفيون، کیمیاگری، فیزیونومی، تقویت حافظه، علوم مغيبه، عرفان اسلامی، فراماسون شناسی، نجوم، نوشته های اسرار آمیز، تاریخ انجمن گل صلیب، سلحشوران معبد سليمان، عرفان گرال، بشقاب پرنده شناسی، قاره های گمشده، دهلیزهای کره زمین، متون لاادری، شیطان شناسی می شود.

انگیزه ها و ایده ها برای نوشتن آونگ فوکو

شهر پاریس و موزه صنعت و هنر آن (Conservatoire Des Art et Metiers) انگیزه ی اصلی نوشتن آونگ فوکو است. در این موزه کلیه ابداعات و اختراعات تکنیکی از ابزار پرواز لئوناردو داوینچی گرفته تا آونگ فوکو و هواپیمای آدر (Ader) اولین پیشگام پرواز تا ماشین های سیترون و دیگر کشفیات علمی و تکنیکی دانشمندان جمع است.

امبرتو اکو درباره دومین منبع الهام خود اینگونه توضیح داده: “دومین تصویری که خود را به من تحمیل کرد، این بود که خود را در حال نواختن ترومپت هنگام مراسم ترحیم یک پارتیزان می دیدم. تصویر مربوط به رویدادی حقیقی بود: دیر وقت شب، در مقابل آخرین ویسکی در سایه روشن دوستانه یک میخانه، یا حین گردش در کنار آب هنگامی که احساس می کردم زنی که در کنار یا مقابلم ایستاده در انتظار شنیدن حکایت زیبایی است تا در پایان بگوید چه داستان قشنگی» و دستم را در دست بگیرد. ماجرایی واقعی که پیرامونش خاطرات دیگری نقش بسته بود که همگی برایم دلپذیر بودند. همین بود، آونگ و ماجرایی در گورستان در یک صبح آفتابی. احساس می کردم که می توانم پیرامون آن دو، چیزهایی حکایت کنم. تنها مشکلم این بود که چطور از آونگ به ترومپت برسم. پاسخ یافتن برای این پرسش هشت سال طول کشید و حاصل آن رمان آونگ فوکو بود.”

خلاصه کتاب آونگ فوکو

آونگ فوکو سفری است به دوران هایی که در آن دکارت، نیوتون، کپرنیک و گالیله، کپلر و کامپیوتر جای می گیرند و علم و تکنولوژی مرکزیت دارد. راوی داستان یک آدمک مصنوعی کامپیوتری است به نام «ابولانا» (که برخلاف «ویلیام باسکرویل» در «نام گل سرخ» که تا حدودی در حاشیه حوادث است) به عنوان شخص اول داستان مطرح است و از محدوده شخصیت خود به مثابه یک سازنده ماهر داستان فراتر می رود، با تمام وجود وارد عمل می شود، از افکار خود حرف می زند و از حسرت هایش. ماجرا از آنجا آغاز می شود که سه تن از کارکنان انتشارات گاراموند، یعنی «یاکوپوبلبو» که جوانی را پشت سر گذاشته و فکر می کند تخیلات و توهم هایش را از دست داده است، «دیوتاله وی» که شخص رنجوری است و «کازا اوبن» که جوانی از بازماندگان آشوب های دانشجویی سالهای ۶۸ در میلان است و فيلسوف منش، عاطفی، پژوهشگر و مؤلف نظریه هایی درباره سلحشوران معبد سلیمان (تمپلارها یا معبدیان) تمام دانایی خود را با دستیاری زن هایی که با این گروه همکاری دارند برای طرح و اجرای یک توطئه به کار می گیرند. این طرح در واقع بازی روشنفکرانه ای بیش نیست و ناشی از اعتماد این روشنفکران به دانسته های خویش است، یک جور بازی با ذهنیات، ذهنیاتی که گمان می برد هنوز هم فرقه های مرموزی وجود دارند که «معبدیان» امروزی هستند و با همان طرح ها و نقشه های اسرار آمیز.

درون مایه آونگ فوکو

در آونگ فوکو توطئه (مانند نام گل سرخ) نقش اساسی دارد. اکو عقیده دارد توطئه یک بیماری است که فرهنگ و سیاست دوران ما را در چنبره خود گرفته است و زندگی مرکب از یک سلسله توطئه است و این ابدی است. برای مثال، اکو به ربودن و قتل نخست وزیر پیشین ایتالیا «آلدومورو» که توسط بریگادهای سرخ صورت گرفت اشاره می کند. بعد از قتل مورو مأموران پلیس شخصی به نام گالیناری را که مسئولیت اساسی در ربودن و قتل مورو داشته است دستگیر می کنند. اکو برای نشان دادن مکانیسم حلقه توطئه فرضیاتی را مطرح می کند. از این قرار امکان ندارد گالیناری به تنهایی و با دستیاری رفقای خودش توانسته باشد این عملیات را طرح ریزی کند، باید دست آدم خبره تری در کار باشد. او کیست؟ جولیو آندرئوتی (نخست وزیر کنونی ایتالیا)، اما ممکن نیست که آندرئوتی به تنهایی دخالت داشته باشد، پس در پشت قضیه حتما دست سیا هم در کار است. اما سیا به هر نحوی شده باید موافقت ک. گ. ب. را جلب کرده باشد. اما ک. گ. ب. چرا باید این کار را کرده باشد؟ پس چه کسی می تواند دست داشته باشد؟ خب، معلوم است همان آندرئوتی و این گردش توطئه گرانه تا ابد می تواند ادامه یابد.

در آونگ فوکو داستان پایانی ندارد و شاید هرگز هم نداشته باشد، زیرا داستان شرح پرسش های بی نهایت ما برای یافتن علل موجودیت در دنیا است. آونگ فوکو رمانی است درباره واقعیت های کوچک و جزئی سیاره ما، درباره کیهان، زایش، مرگ… و شناخت بیشتر.

ترجمه کتاب آونگ فوکو

تنها ترجمه موجود از کتاب آونگ فوکو را رضا علیزاده توسط نشر روزنه روانه بازار کتاب کرده است. با توجه به سوابق کاری رضا علیزاده و ترجمه سایر آثار امبرتو اکو، این ترجمه کاملاً قابل اعتماد است.

منبع: مجله بخارا / شماره ۵۲ / ویژه نامه امبرتو اکو