بزرگ علوی در بیست و یکم اردیبهشت ۱۳۱۶ به وسیله مأموران شهربانی وقت دستگیر شد و به گناه همکاری با دکتر ارانی و داشتن اندیشه‌های کمونیستی به زندان افتاد. پس از شهریور ۱۳۲۰ آزاد شد و دگر بار به کوشش‌های هنری و سیاسی خود ادامه داد. علوی رویدادهای زندان و گرفتاری‌های خود و دوستانش را در کتاب‌های پنجاه و سه نفر و ورق پاره‌های زندان مجسم کرده است.
برخی از این افراد شامل احسان طبری، رضا روستا، تقی ارانی و بزرگ علوی بودند. بزرگ علوی که در آن زمان معلم بود تا ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ را در زندان به همراه این ۵۲ نفر گذراند و در این رمان اتفاقاتی که برای این افراد افتاد از زمان دادگاه تا آزادی علوی به شکلی داستان گونه روایت شده است. خود علوی شاهکار این کتاب را نطق دفاعیات دکتر ارانی در دادگاه می داند که شش ساعت و نیم طول کشیده و دوست و دشمن را مبهوت کرده بود.
پنجاه و سه نفر همانند کتاب «یادداشت‌های زندان» احسان طبری گزارش‌گونه‌ای است از ماجرای توقیف، شکنجه، محاكمه گروهی زبده و آزادی‌خواه که از خود کامگی حکومت و فساد محیط اجتماعی به تنگ آمده از آن حصار تنگ می خواستند بیرون شوند.
رهبر گروه پنجاه و سه نفر، دکتر ارانی بود. بیشتر افراد گروه روشنفکر و تحصیل کرده‌های کشورهای اروپائی بودند. علوی خود می نویسد: «دکتر ارانی با برادر من در برلن دوست بود. وقتی که من به ایران بر گشتم، برای من نامه‌ای نوشت و توصیه کرد که با او ارتباط برقرار کنم و این طور شد که ما با هم آشنا شدیم. کتاب می خواندیم. بعد به این گروه دو نفری ایرج اسکندری، اضافه شد که سه‌تایی مجله «دنیا» را منتشر کردیم. دکتر ارانی همه کاره بود. با هم مقاله می نوشتیم. به تدریج با پیوستن افراد دیگر ، گروه پنجاه سه نفر تشکیل شد »
گروه پنجاه و سه نفر دارای گرایش‌های آزادی‌خواهانه بود. افراد آن بیشتر پزشك، دبیر، نویسنده و دانشمند و از لایه‌های متوسط و مرفه جامعه بودند. البته این گروه، هنوز حزب سیاسی نبوده و مرحله‌های نخست خود را می گذرانیده ولی به هر حال نماد حرکتی اجتماعی است. علوی می نویسد:
«طرز کار آنها (پنجاه و سه نفر) از نظر تشکیلاتی چنین بود که دو نفر یا سه نفر هر هفته با هم جمع می شدند، و راجع به قضایای روز با هم مذاکره و بحث می کردند و اگر باز هم وقتی برای آنها زیادی می ماند، کتابی مطالعه می کردند و یا از زبان‌های خارجی به زبان فارسی ترجمه می کردند. هر کس موظف بود جوانان دیگری را که از ظلم و بیدادگری و فشار و اخلاق زمامداران به تنگ آمده بود و می کوشید که با آن مبارزه نماید، جلب کند. تنها فعالیتی که این دسته در عرض دو سال و اندی ابراز کردند، انتشار مجله دنيا بود. هر يك از اعضاء برای آنکه تشکیلات تازه در شرف ایجاد بود موظف بود که ماهیانه مبلغ جزئی از حقوق و عوائد خود را بابت حق عضویت بپردازد »
منبع: کتاب نقد آثار بزرگ علوی / عبدالعلی دستغیب
