زیگفرید لنتس در نوشتن داستان کوتاه استاد است، اما او به جز داستان کوتاه تعداد زیادی رمان هم نوشته است که مهم ترین آنها ساعت انشا است (۱۹۶۸).
خلاصه کتاب زنگ انشا
شخصیت اصلی رمان ساعت انشا جوانی بیست و یک ساله است به نام «زیگی‌یپزن» که به دلیل سرقت چند تابلو نقاشی بازداشت شده است. روزی در دارالتأديب به او و جوانان همسالش تکلیف می شود که انشایی درباره «فواید وظیفه شناسی» بنویسند، اما زیگی چیزی به نظرش نمی رسد و ورقه خود را سفید پس می دهد. معلم دارالتأدیب دست بردار نیست و از او می خواهد که کار معوقه را حتما انجام دهد. نوشتن انشا هفته ها طول می کشد و محتوای آن چندین دفتر را پر می کند. سرانجام زیگی انشای خود را که حاوی سرنوشت شخصی اوست به پایان می برد و آن را به معلم تسلیم می کند. بخش بزرگی از رمان لنتس بازگویی این زندگینامه است.
رمان ساعت انشا دو شخصیت اصلی دارد: یکی پدر زیگی که در اداره پلیس کار می کند و مردی بسیار وظیفه شناس است، و دیگری نقاش معروفی که موضوع تابلوهای او را مناظر و مردم شمال آلمان تشکیل می دهند.
زمان داستان عمدتا دوره نازی‌هاست، اما موضوع تابلوهای نقاش، با ذوق کارگزاران حکومت متناسب نیست. بنابراین، به نقاش اجازه داده نمی شود که آثار خود را به صورت رسمی عرضه کند. پدر زیگی مأمور کنترل این حکم می شود و او – که در این زمان ده سال دارد – شاهد اجرای آن. مأمور به هیچ اصلی جز به اجرای قانون پایبند نیست، از این رو توجهی هم به مسائل عاطفی ندارد. او فراموش کرده است که در کودکی با نقاش، دوست و همبازی بوده و نقاش، جان او را حتی یک بار از مرگ حتمی نجات داده است. زیگی از پدرش متنفر و برای نقاش احترامی خاص قائل است. این احترام تنها به این دلیل نیست که نقاش، هنرمند بزرگی است، بلکه ضمنا به علت آن است که او از زیگی و برادرش در برابر پدرشان حمایت می کند. علاقه زیگی به نقاش تا بدان حد است که سرانجام روزی تابلوهای او را در آسیابی مخفی می کند تا پدرش به آنها دست نیاید.
نقد و بررسی رمان ساعت انشا
بسیاری از منتقدان ادبی معتقدند که توفيق لنتس در نوشتن داستان کوتاه به مراتب بیشتر از رمان است. حتی پاره ای از آنان لنتس را به دونده‌ای تشبیه می کنند که تنها از عهده دو صد متر بر می آید و نه ماراتن. این ادعا جز در یک مورد کاملا درست است. این مورد، رمان ساعت انشا است.
ساعت انشا نه تنها قطور ترین، بلکه موفق ترین اثر نویسنده است. میلیون ها نسخه ای که از این کتاب در سراسر جهان منتشر شده، شاهد این مدعاست. اما دلیل توفیق این اثر چیست؟ پاسخ این پرسش دشوار نیست: توصیف بسیار دقیق لنتس از موقعیت اجتماعی آلمان در دوره نازی‌ها. اما فقط همین؟ – نه! علت دیگر توفیق کتاب وجود دو شخصیت متضادی است که هر یک از آنها نماینده طبقه ویژه ای از مردم آلمان در دوره حکومت خودکامه هیتلر است.
یکی از آنها – پلیس – نماد زور و خشونت است و دیگری – نقاش – سمبل معنویت و روشن‌فکری. اولی مجری قانونی غیرانسانی است و دومی مدافع آزادی انسان؛ اولی موجودی بی احساس و خشن است و دومی شخصیتی فرهیخته و رئوف.
با وجود این، باید گفت که قدرت لنتس در توصیف حالت های درونی قهرمانان کتاب نیست، بلکه استعداد او در نشان دادن اعمال آنان است. از ویژگی های دیگر نویسنده توصیف دقیق نواحی شمال آلمان است. او می تواند صفحات زیادی در وصف محیطی که قهرمانانش در آنجا زندگی می کنند اختصاص دهد، بدون آن که خواننده احساس خستگی کند.
از ویژگی های دیگر رمان ساعت انشا فقدان «اروتیک» است. زنان این کتاب عوالم عاشقانه را نمی شناسند و با مسائل عاطفی بیگانه اند. آنها موجودات خشک و سردی هستند که یا از غرایز انسانی بی خبرند و یا آن را در وجود خود خفه می کنند. اصولا زن در آثار لنتس – و از جمله در ساعت انشا – نقش عمده ای ایفا نمی کند؛ گویی دنیای نویسنده تنها دنیای مردان است.
زبان در رمان لنتس زبانی دقیق، موجز و مؤثر است. بسیاری از آثار نویسندگان هم نسل لنتس را می توان خلاصه کرد، بدون آنکه به اصل آنها لطمه ای بخورد. زبان لنتس – دست کم در ساعت انشا – چنین نیست. از ویژگی های دیگر این اثر طنز آن است، طنزی ساده و دلنشین. این طنز خواننده را به خندیدن وادار نمی کند، بلکه تنها لبخندی ملایم را روی لبان او می نشاند.
منبع: ادبیات امروز آلمان / تورج رهنما / نشر چشمه
