تاریخچه
بنگاه ترجمه و نشر کتاب در سال “۱۳۳۲” و با هدف “ترجمه آثار درجه یک جهان به زبان فارسی” توسط احسان یار شاطر و اسدالله علم تاسیس شد. در نخستین هیئت مدیره بنگاه، بهبهانیان و سید حسن تقی زاده شرکت داشتند و ادوارد ژوزف (مترجم آثاری از زبان روسی) بعنوان بازرس فعالیت داشت. در سال ۱۳۴۵ جعفر شریف امامی –که در دو دوره مختلف نخست وزیر شد- جایگزین اسدالله علم شد. پس از احسان یار شاطر نیز به ترتیب بهرام فره وشی، عبدالحسین زرین کوب، ایرج افشار، جعفر شعار، حسن ذوقی و عبدالله سیار، قائم مقام بنگاه ترجمه و نشر کتاب شدند.
منابع مالی بنگاه ترجمه و نشر کتاب
این انتشارات ابتدا بصورت سازمانی غیر انتفاعی و با سرمایه یک میلیون ریال تاسیس شد و سپس از طریق سهام، اقدام به افزایش سرمایه کرد. سه نهاد “شرکت ملی نفت”، “سازمان برنامه و بودجه” و “بنیاد پهلوی” حامیان مالی بنگاه ترجمه و نشر کتاب بودند که بعدها بنیاد پهلوی بطور کامل مالکیت آن را بر عهده گرفت. با وجود این، استقلال بنگاه در هیئت تحریریه و اختیارات تام سرویراستار به قوت خود باقی ماند.
توجه به گرافیک و طراحی جلد
لوگو بنگاه ترجمه و نشر کتاب، نقش بز کوهی بود که روی سفالینه های ایلامی در شوش متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد، به کار رفته و دیرینگی تمدن ایران زمین را نشان می دهد. برای مجموعه های دیگر نیز نشان هایی اینچنینی به کار رفت؛ مثلا بز کوهی با گل لوتوس برای مجموعه میراث فارسی و همچنین شمسه هشت پر با طرحی از گچبری های ساسانی درون دایره قرص خورشید که نشان دانشنامه ایران و اسلام بود.
جلد هر مجموعه از کتاب ها شکل ثابت و خاصی داشت که در تمام آنها تکرار می شد، همچنین برخی مشخصات نظیر اطلاعات مربوط به نوبت و سال چاپ و تیراژ کتاب در صفحات نخستین درج می شد (اتفاقی که تا قبل از آن در اکثر کتابها اتفاق نمی افتاد)
مجموعه کتاب های بنگاه
تمامی کتابهای منتشره از سوی بنگاه ترجمه و نشر کتاب بصورت مجموعه های مختلف و غالباً در موضوعات علوم انسانی چاپ می شد و هیچ کتابی خارج از محدوده مجموعه های فوق الذکر توسط بنگاه چاپ نشد. این مجموعه ها شامل:
- مجموعه ادبیات خارجی ۷۱ عنوان؛ شامل کتابهای جلد قرمز (رمانها و داستانهای ادبی) و کتابهای جلد آبی (نمایشنامه ها) بود.
- مجموعه ادبیات کودکان ۲۴ عنوان
- مجموعه ادبیات نوجوانان ۲۷ عنوان
- مجموعه ادبیات برای جوانان ۴۷ عنوان
- مجموعه چهره ملل ۳۱ عنوان
- مجموعه داستانهای ملل ۱۹ عنوان
- مجموعه سرگذشت بزرگان ۵ عنوان
- مجموعه آینه ایران ۳ عنوان
- مجموعه ایرانشناسی ۶۸ عنوان؛
- مجموعه متون فارسی ۴۸ عنوان
- مجموعه معارف عمومی ۱۳۸ عنوان
همچنین طرح هایی برای ترجمه از زبان فارسی به زبان های لاتین صورت گرفت. از جمله این مجموعه ها:
- مجموعه میراث فارسی ۳۶ عنوان
- مجموعه مطالعات ایرانی ۱۲ عنوان
- مجموعه ادبیات مدرن فارسی ۸ عنوان
البته طرح دایره المعارف ایرانیکا نیز در همین راستا پیشنهاد شد که با تعطیلی بنگاه، انتشار دانشنامه ایران و اسلام، جایگزین آن شد و انتشار آن در دانشگاه کلمبیا زیر نظر احسان یارشاطر با همکاری شماری از ناشران آمریکایی و انگلیسی آغاز شد.
پس از انقلاب اسلامی
در سال ۵۷ و بعد از انقلاب اسلامی، ابتدا بنگاه ترجمه و نشر کتاب تحت سرپرستی بنیاد علوی قرار گرفت. در سال ۵۹ مشترکا زیر نظر بنیاد مستضعفین و علوی اداره شد. در سال ۶۰ با ادغام بنگاه ترجمه و نشرکتاب و برخی موسسات فرهنگی، انتشارات علمی و فرهنگی تاسیس شد. در سال ۱۳۷۲ نیز شرکت انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی (جایگزین انتشارات فرانکلین) و انتشارات علمی و فرهنگی ادغام شدند و با نام مشترک شرکت انتشارات علمی و فرهنگی به فعالیت خود ادامه دادند.
